Η εκφοβιστική συμπεριφορά μαθητή στο σχολείο και τα αποτελέσματα στη συμπεριφορά του μέσα από συμβόλαιο τιμής-συναντίληψης

Η εκφοβιστική συμπεριφορά μεταξύ των μαθητών τόσο στη Δημοτική όσο και στη Μέση Εκπαίδευση επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τα παιδιά. Το θέμα αυτό είναι πολύ μεγάλης σημασίας για την ψυχική και σωματική υγεία πρωτίστως των παιδιών, αλλά και για τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς, τους φορείς των κρατικών υπηρεσιών και την κοινωνία ευρύτερα. Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί πλέον ένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά προβλήματα. Η ίδια η εκφοβιστική συμπεριφορά είναι μία πράξη βίας στην οποία εμπλέκονται τόσο ο θύτης και το θύμα όσο και τα συστήματα μέσα από τα οποία τα παιδιά πλάθουν τις αντιλήψεις και τις στάσεις τους, δηλαδή την οικογένεια και το σχολείο.

Είναι πολύ σημαντικό η εκφοβιστική συμπεριφορά να προλαμβάνεται έγκαιρα διότι ένα παιδί μπορεί τη συμπεριφορά αυτή να τη συνεχίσει μετέπειτα και στην ενήλικη ζωή του με τη μορφή εγκληματικότητας, συζυγικής βίας, της κακομεταχείρισης και κακοποίησης άλλων ατόμων τόσο ενηλίκων όσο και ανηλίκων.

Τι είναι όμως η εκφοβιστική συμπεριφορά; Η εκφοβιστική συμπεριφορά είναι μία επιθετική στάση, πράξη ή χειρισμός εναντίον ενός ή περισσοτέρων ατόμων και επιχειρείται από ένα άτομο ή μία ομάδα ατόμων. Χαρακτηρίζεται από κατάχρηση εξουσίας και η διάρκειά της μπορεί να είναι για σύντομη χρονική περίοδο ή ακόμη και για χρόνια. Ο θύτης βλάπτει το παιδί-θύμα χωρίς τον φόβο της αντεκδίκησης διότι πιστεύει στην αδυναμία του παιδιού-θύματος αλλά και στην αδιαφορία που δείχνουν οι θεατές. Η συχνότητα του φαινομένου της εκφοβιστικής συμπεριφοράς εξαρτάται από τους ορισμούς που λαμβάνονται υπόψη για το σκοπό αυτό. Ο βαθμός συχνότητας επηρεάζεται από τον εννοιολογικό προσδιορισμό και μπορεί να υπεισέρχονται και ψυχολογικοί ή κοινωνικοί παράμετροι όπως είναι τα στοιχεία ανάπτυξης, ηλικία, σχολική τάξη, αλλά και οι πολιτισμικές καταβολές του παιδιού . Έρευνες έχουν δείξει ότι οι εμπλεκόμενοι σε εκφοβιστικές συμπεριφορές είναι περισσότερο τα αγόρια σε σύγκριση με τα κορίτσια και στις δύο μορφές του αυτή του θύτη και του θύματος.

Τα χαρακτηριστικά μιας εκφοβιστικής συμπεριφοράς συνήθως είναι η άνιση σωματική δύναμη μεταξύ του θύτη και του θύματος, δηλαδή ο θύτης υπερέχει σωματικά έναντι του θύτη, η συμπεριφορά έχει στόχο τη βλάβη του παιδιού-στόχο, οι εκφοβιστικές συμπεριφορές είναι συστηματικές και επαναλαμβανόμενες ή αν αυτές γίνονται σποραδικά είναι σοβαρές και είναι είτε άμεσες ή έμμεσες και προκαλούν σωματική ή ψυχική βλάβη στο παιδί-θύμα.

Στο παιδί-θύτη που επιλέχθηκε να παρουσιαστεί τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του είναι τα ακόλουθα. Πρόκειται για ένα αγόρι 8 ετών το οποίο φοιτά στο Δημοτικό. Είναι παρορμητικός και γίνεται επιθετικός αρκετά εύκολα προς τους συνομηλίκους του. Η εκφοβιστική συμπεριφορά που χρησιμοποιεί είναι λεκτικού και ψυχολογικού τύπου και μερικές φορές και σωματικού τύπου.

Πιο συγκεκριμένα, ως προς την εκφοβιστική συμπεριφορά λεκτικού και ψυχολογικού τύπου χρησιμοποιεί κοροϊδευτικά και υβριστικά λόγια σε μαθητές της τάξης ή και άλλων τάξεων, υπονοούμενα και διαδίδει φήμες προς τους μαθητές που έχει βάλει σαν στόχο. Οι εκφοβιστικές συμπεριφορές σωματικού τύπου έχουν να κάνουν με κλοτσιές, τσιμπήματα, τράβηγμα μαλλιών, σπρωξίματα, χτυπήματα, καταστροφή ή και βλάβη προσωπικών αντικειμένων άλλων μαθητών.

Επίσης η γενικότερη εικόνα του στο πλαίσιο του σχολείου είναι αντιδραστική μιας και όταν δεν συμφωνούν μαζί του τα άλλα παιδιά γίνεται επιθετικός. Είναι ισχυρογνώμον και θέλει να γίνεται πάντα το δικό του. Ακόμη και μέσα στην τάξη παρουσιάζει αντιδραστική συμπεριφορά με τάσεις επιθετικότητας όταν δυσκολεύεται σε κάποια άσκηση και πολλές φορές η γενικότερη εικόνα του δείχνει ένα παιδί που δεν έρχεται πάντα προετοιμασμένο κατάλληλα στα μαθήματά του στο σχολείο.

Μετά και από όλες αυτές τις συμπεριφορές κρίθηκε αναγκαίο να συνταχθεί ένα συμβόλαιο τιμής-συναντίληψης μεταξύ του εκπαιδευτικού και του παιδιού-θύτη.

 

Συμβόλαιο

Μεταξύ της κυρίας Κ. και του Γιάννη

 

Η κυρία Κ. θα ήθελε ο Γιάννης να:

  1. Μιλάει πιο ευγενικά στους συμμαθητές του αλλά και στους άλλους μαθητές του σχολείου.
  2. Φέρεται πιο ευγενικά στους συμμαθητές του και στους άλλους μαθητές, δηλαδή να μη βρίζει, να μη χτυπάει και να μη λέει ψεύτικες ιστορίες γι’ αυτούς.
  3. Διαβάζει τα μαθήματά του και να πηγαίνει προετοιμασμένος κάθε μέρα στο σχολείο.
  4. Μην καταστρέφει ή πειράζει τα πράγματα των συμμαθητών ή των άλλων μαθητών στο σχολείο.
  5. Να μην επιμένει να γίνεται πάντα το δικό του στο παιχνίδι και να μην γίνεται επιθετικός όταν δεν συμφωνούν τα άλλα παιδιά.
  6. Να ζητάει συγγνώμη όταν καταλαβαίνει ότι έχει άδικο σε έναν καβγά με άλλα παιδιά.
  7. Να είναι ευγενικός με την κυρία του και να μην μιλάει άσχημα όταν κάτι δεν του αρέσει.
  8. Να μην αντιδράει επιθετικά όταν του ζητάει η κυρία του να κάνει κάποια άσκηση και εκείνος δυσκολεύεται, αλλά να ζητάει ευγενικά βοήθεια.

Ο Γιάννης θα ήθελε η κυρία Κ. να:

  1. Τον επιβραβεύει όταν έρχεται προετοιμασμένος στο σχολείο.
  2. Τον ακούει όταν έχει εμπλακεί σε ένα καβγά και να μην παίρνει το μέρος του άλλου.
  3. Δέχεται τη συγγνώμη του όταν κάνει κάποιο σφάλμα και έτσι έχει δημιουργηθεί κάποια φασαρία ή καβγάς.
  4. Τον βοηθάει όταν δυσκολεύεται σε κάποια δραστηριότητα του σχολείου.
  5. Μην του κάνει παρατήρηση μπροστά στους άλλους μαθητές.

Και οι δύο συμφωνούν ότι:

  1. Οι όροι του συμβολαίου δε θα αλλάξουν, παρά μόνο μετά από συζήτηση και συμφωνία και των δύο.
  2. Οι διαφωνίες θα επιλύονται με διαιτησία, τον διευθυντή του σχολείου, που είναι δίκαιος και αντικειμενικός.
  3. Η επιτυχής εκτέλεση του συμβολαίου για ένα μήνα θα αμείβεται με απαλλαγή από μία δραστηριότητα για την επόμενη μέρα (είτε μαθηματικών είτε γλώσσας, αυτό θα αποφασίζεται εναλλάξ).
  4. Η αποτυχία κάποιου από τους δύο να τηρήσει τους όρους αυτού του συμβολαίου θα έχει σαν αποτέλεσμα την ανάλογη τιμωρία. Σε περίπτωση που τους όρους του αθετήσει η κυρία Κ. θα πρέπει ο Γιάννης να απαλλαγεί από δύο δραστηριότητες, ενώ αν τους όρους τους αθετήσει ο Γιάννης θα κάνει επιπλέον δύο δραστηριότητες.

Υπογραφές

Γιάννης…………………………………………………………………………………..

Κυρία Κ. ………………………………………………………………………………..

Διευθυντής………………………………………………………………………………

Αποτελέσματα συμβολαίου

Μετά την υπογραφή του συμβολαίου τιμής μεταξύ του εκπαιδευτικού και του παιδιού-θύτη, παρατηρήθηκε η συμπεριφορά του για το χρονικό διάστημα του ενός μήνα έτσι ώστε να διαπιστωθεί αν οι όροι που τέθηκαν στο συμβόλαιο ήταν επαρκής για να βελτιώσουν ακόμη και να αναστρέψουν τη συμπεριφορά του παιδιού.

Από την επόμενη κιόλας ημέρα άρχισε η εφαρμογή του συμβολαίου τιμής και η παρατήρηση για την τήρηση των όρων του. Την πρώτη ημέρα ήταν πάρα πολύ δύσκολο να εφαρμοστούν οι όροι από τον Γιάννη. Συνεχώς έπρεπε να του υπενθυμίζουν τους όρους του συμβολαίου όταν η συμπεριφορά του δεν ήταν σύμφωνη με αυτό, μιας και συνέχιζε να μιλάει και να συμπεριφέρεται άσχημα στα παιδιά του σχολείου και κάθε φορά που δεν γινόταν το δικό του να αντιδρά. Φυσικά στο τέλος της ημέρας, μιας και οι όροι δεν τηρήθηκαν η τιμωρία του ήταν να πάρει επιπλέον δύο δραστηριότητες για την επόμενη ημέρα.

Μετά το τέλος της πρώτης εβδομάδας εφαρμογής του συμβολαίου και αφού χρειάστηκε να πάρει αρκετές φορές επιπλέον δραστηριότητες στο σπίτι σαν τιμωρία, το πρώτο πράγμα στο οποίο άρχισε να βελτιώνεται ήταν στη συνέπεια στις δραστηριότητες του σχολείου και στην προετοιμασία του γι’ αυτό. Άρχισε να γίνεται πιο επιμελής και να προετοιμάζεται κατάλληλα για την επόμενη μέρα μιας και εκτός από τις καθημερινές του δραστηριότητες είχε και αυτές της τιμωρίας. Επίσης άρχισε να ζητάει τη βοήθεια της δασκάλας του κάθε φορά που κάτι τον δυσκόλευε και καθώς διαπίστωνε ότι και η ίδια τηρούσε τους όρους του συμβολαίου και πρόθυμα πήγαινε να του εξηγήσει και να τον βοηθήσει αυτό  είχε συνέπεια και στη συμπεριφορά του όταν τους έβαζε η δασκάλα να κάνουν ασκήσεις κατά η διάρκεια του μαθήματος, πράγμα που παλαιότερα θα σήμαινε αντίδραση και επιθετικότητα από τη μεριά του Γιάννη.

Έτσι συνεχίστηκε η παρατήρηση της συμπεριφοράς του Γιάννη για μερικές εβδομάδες. Την τελευταία εβδομάδα παρατήρησης της συμπεριφοράς του μαθητή σύμφωνα με τους παρόντες όρους του συμβολαίου, η συμπεριφορά του Γιάννη ήταν εντελώς διαφορετική. Η δασκάλα του παρατήρησε πως εξακολουθούσε να είναι επιμελής με τις εργασίες του και να έρχεται προετοιμασμένος στο μάθημα αλλά και να τηρεί τον όρο του συμβολαίου περί τιμωρίας και να φέρει πάντα ολοκληρωμένες τις δραστηριότητες που του αναλογούσαν.

Επίσης αυτή την εβδομάδα παρατήρησε πως συνέχιζε να ζητάει ευγενικά από τη δασκάλα του οποιαδήποτε βοήθεια χρειαζόταν κατά τη διάρκεια του μαθήματος, με τη δασκάλα του να τον βοηθάει πρόθυμα. Ακολούθως ο Γιάννης δεν κορόιδεψε κανέναν συμμαθητή του, ούτε διέδωσε ψεύτικες ιστορίες αλλά ούτε και έβρισε κάποιο παιδί. Ακόμη δεν παρατηρήθηκε καμία επιθετική συμπεριφορά που να περιλαμβάνει τράβηγμα μαλλιών, τσιμπήματα, σπρωξίματα, χτυπήματα κ.ά. Μάλιστα κατάφερε να μην καταστρέψει κανενός παιδιού τα προσωπικά αντικείμενα αλλά ούτε και να τα πειράξει για να αντιδράσουν εκείνα.

Επομένως καλό θα ήταν μέσα στο σχολικό περιβάλλον οι δάσκαλοι να προσέχουν και να παρατηρούν τη συμπεριφορά των παιδιών τόσο μέσα στην τάξη αλλά κυρίως έξω από αυτήν. Ακόμη θα πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ των δασκάλων και κοινός τρόπος αντιμετώπισης. Όπως παρουσιάστηκε παραπάνω καλό θα ήταν να οριστεί μεταξύ του μαθητή-θύτη και του δασκάλου ένα συμβόλαιο τιμής, στο οποίο να ορισθούν κάποιοι όροι οι οποίοι θα τηρούνται από το μαθητή, το δάσκαλο αλλά και τους δύο από κοινού. Σε περίπτωση τήρησής τους ο μαθητής θα επιβραβεύεται, αλλά σε αντίθετη περίπτωση όποιος από τους δύο δεν τηρήσει τους όρους θα του επιβάλλεται κάποια τιμωρία την οποία θα ορίσει ο εκάστοτε εκπαιδευτικός.

Στην παραπάνω περίπτωση μετά την εφαρμογή του συμβολαίου για έναν μήνα παρατηρήθηκε σταδιακή βελτίωση της συμπεριφοράς του μαθητή και στο τέλος του μήνα η ολοκληρωτική αλλαγή του.

Είναι σημαντικό επομένως να λαμβάνονται δραστικά μέτρα μέσα στο σχολικό περιβάλλον έτσι ώστε να βελτιώνονται ακόμη και να εξαλείφονται επιθετικές συμπεριφορές μεταξύ των μαθητών.

Καρατσούδη Θεοδώρα

Λογοθεραπεύτρια, M.eD – Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή