Στα σχολεία του 21^ου αιώνα αυτό που συναντάται συχνότερα είναι η ετερότητα των μαθητών τους. Οι διαφορές αυτές αφορούν τη θρησκεία, την εθνικότητα, αλλά πολλές φορές έχουν να κάνουν και με μαθητές με αναπηρίες ή με ειδικές ανάγκες. Στην προσπάθεια των σχολείων να παρέχουν ίσες ευκαιρίες στους μαθητές τους η συμπεριληπτική εκπαίδευση τους δίνει αυτή τη δυνατότητα.

Η συμπεριληπτική εκπαίδευση αποτελεί μια καινοτόμο αλλαγή στη λειτουργία του σχολείου, μιας και στόχος της είναι να περιορίσει, αν είναι δυνατόν και να σταματήσει, το διαχωρισμό των παιδιών σε διαφορετικές σχολικές δομές και να τα εντάξει σε ένα γενικό σχολείο. Δίνει έμφαση στη συμμετοχή όλων των μαθητών στα σχολικά δρώμενα, δηλαδή τόσο στην ακαδημαϊκή όσο και στην κοινωνική ζωή του σχολείου, έτσι ώστε να μπορέσουν να αναπτύξουν ολοκληρωμένα την κοινωνικότητά τους.

Για να επιτευχθεί όμως η συμπεριληπτική εκπαίδευση πρώτα απ’ όλους θα πρέπει να εμπλακούν οι εκπαιδευτικοί των εκάστοτε σχολείων. Η στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στους μαθητές τους μπορεί να ενισχύσει ή να περιορίσει καταστάσεις περιθωριοποίησης. Ακόμη δεν είναι λίγοι οι εκπαιδευτικοί που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με διαφορετικότητα ως πρόβλημα και όχι ως πρόκληση και έτσι ενισχύουν τον περιορισμό αυτών των παιδιών στη μάθηση.  Επίσης, απαιτούνται αλλαγές τόσο στο αναλυτικό πρόγραμμα όσο και στην εφαρμογή αυτού στο σχολείο. Με άλλα λόγια πρόκειται για αλλαγές που αφορούν και το σύνολο των μαθητών αλλά και το σύνολο των δραστηριοτήτων μιας τάξης.

Σε όλη αυτή την προσπάθεια εξίσου σημαντικό ρόλο έχει και η ηγεσία του σχολείου, με άλλα λόγια η διεύθυνση του σχολείου. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν πιο εύκολα να κάνουν πράξη τις αλλαγές που χρειάζεται το αναλυτικό πρόγραμμα ή ακόμη και το πλαίσιο της μάθησης αν σε αυτό το εγχείρημα υπάρχει και η βοήθεια των διευθυντών. Τα τελευταία χρόνια βέβαια, ο ρόλος της ηγεσίας έχει αλλάξει .

Η συμπεριληπτική εκπαίδευση είναι μία συνεχόμενη προσπάθεια προς την εκπαίδευση που στόχο έχει την ένταξη των περιθωριοποιημένων παιδιών και την παροχή ίσων ευκαιριών. Προσπάθειά της είναι να αυξήσει τη συμμετοχή και να μειώσει τον αποκλεισμό των μαθητών από το αναλυτικό πρόγραμμα, τις κουλτούρες και τις κοινωνίες των σχολείων (Booth & Ainscow, 2002).

Σύμφωνα με τους Booth & Ainscow (2002) η συμπεριληπτική εκπαίδευση αναφέρεται:

• Στις ενέργειες που αυξάνουν τη συμμετοχή των μαθητών στα σχολεία και μειώνουν τον αποκλεισμό τους τόσο από το αναλυτικό πρόγραμμα όσο και από τις κουλτούρες και τις κοινότητες των σχολείων.
• Κάνει προσπάθειες ώστε το νομοθετικό πλαίσιο, οι κουλτούρες και οι πρακτικές εκπαίδευσης να ανταποκρίνονται στην ανομοιογένεια των μαθητών.
• Στη μείωση του αποκλεισμού από τη μάθηση προς όλους τους μαθητές ανεξαιρέτως και όχι μόνο εκείνων που έχουν κατηγοριοποιηθεί ως «άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες».

Έτσι λοιπόν με τον όρο «ειδικές ανάγκες» δεν αναφερόμαστε σε κάποιο μειονέκτημα αλλά στις διαφορές που υπάρχουν στα γλωσσικά, φυλετικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά.

Ένας από τους βασικούς σκοπούς της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης είναι η παροχή ίσων ευκαιριών και η αύξηση της συμμετοχής των μαθητών που είναι ευάλωτοι στον αποκλεισμό. Αυτό σημαίνει ότι η συμπεριληπτική εκπαίδευση αφορά το σύνολο των μαθητών και δεν περιορίζεται μόνο σε εκείνους που έχουν χαρακτηριστεί ως να έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Δηλαδή οι μαθητές θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά με δραστηριότητες οι οποίες έχουν κάποιο νόημα για αυτούς. Επίσης θα πρέπει η διδασκαλία εντός της τάξης να προσαρμόζεται ανάλογα με τις ικανότητες του κάθε παιδιού. Με άλλα λόγια η διαδικασία της μάθησης θα πρέπει να στηρίζεται στην ανάπτυξη της μάθησης των μαθητών και όχι μόνο στη γνώση των μαθημάτων, δηλαδή να μην εστιάζει μόνο στο περιεχόμενο.

Πολλές φορές θα πρέπει η ύλη του μαθήματος να διαφοροποιείται ανάλογα με τους μαθητές, ακόμη και οι στόχοι του μαθήματος. Θα πρέπει δηλαδή να εφαρμόζονται αποτελεσματικές διδακτικές προσεγγίσεις με αντικειμενικούς στόχους, διδασκαλία πιο ευέλικτη  και ανατροφοδότηση των μαθητών. Τόσο το αναλυτικό πρόγραμμα όσο και η πολιτική του σχολείου θα πρέπει να ενισχύουν τη συμπερίληψη.

Επίσης πολύ σημαντικό θεωρείται οι κουλτούρες των σχολείων να υποστηρίζουν τη συνδιδασκαλία των παιδιών με διαφορετικότητα με τους υπόλοιπους συνομηλίκους τους και να μην προάγουν τις ιδέες για ξεχωριστή διδασκαλία. Η προσέγγιση που στόχο έχει την κάλυψη των διαφορετικών αναγκών των μαθητών απαιτεί την εφαρμογή στρατηγικών μάθησης προς όφελος των μαθητών. Τέτοιες στρατηγικές είναι η συνεργατική διδασκαλία όπου οι εκπαιδευτικοί εμπλέκουν στο έργο τους τόσο τους υπόλοιπους μαθητές όσο και τους γονείς, τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς και το υποστηρικτικό προσωπικό. Ακόμη μέσα από τη συνεργατική μάθηση οι μαθητές βοηθούν ο ένας τον άλλον χρησιμοποιώντας διάφορους τρόπους διδασκαλίας.

Η ύπαρξη κοινής κουλτούρας σε επίπεδο σχολείου και η οποία περιλαμβάνει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς μπορούν να λειτουργήσουν υποστηρικτικά για την εφαρμογή της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης. Μείζονα ρόλο έχει στο κομμάτι αυτό η ηγεσία του σχολείου δηλαδή ο διευθυντής. Είναι εκείνος ο οποίος με την υποστηρικτικότητά του θα μπορέσει να ενσωματώσει και δώσει ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές μη διαχωρίζοντας τους λόγω των εκπαιδευτικών τους αναγκών. Μέσα από τον διάλογο με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και χωρίς να λειτουργεί ως αυθεντία μπορεί να περιορίσει τα φαινόμενα του αποκλεισμού.

Καρατσούδη Θεοδώρα

Λογοθεραπεύτρια, M.eD- Ειδίκευση στην Ειδική Αγωγή